مشاهیـر تاریـخی
 

عطاملک جوینی (مورخ و ادیب ایرانی قرن هفتم هجری)

    علاءالدین ابوالمنظر عطاملک بن بهاءالدین محمد جوینی در سال ششصد و بيست و سه هجري قمري در «جوين» از توابع خراسان به دنيا آمد. پس از اتمام تحصيلاتش از آن جا که پدر و برادرش به شغل ديواني مشغول بودند وارد کارهاي ديواني شد. او پيش از حمله هلاکوخان به ايران، سفرهايي به مغولستان انجام داده بود. در سال 657ه.ق به دنبال فتح بغداد توسط هلاکوخان، او حکومت عراق را به عطاملک جويني واگذار کرد و جويني تا سال 680ه.ق حاکم عراق بود. با حضور او در دستگاه اداري مغولان، اقدامات بي رحمانه آنان عليه مردم کاهش يافت و از تباه شدن آثار فرهنگي ايران تا اندازهاي جلوگيري شد. عطاملک 24سال اداره عراق را به عهده داشت تا اينکه بر اثر دسيسه‌هاي دشمنانش خان مغول بر او بد بين شد و او را بر کنار کرد. مهم‌ترين اثر عطاملک جويني کتاب تاريخ جهان‌گشا است که در آن به شرح جنگ‌هاي چنگيزخان و هلاکوخان مغول و شرح جنايات آنان پرداخته است. از خدمات او مي‌ توان به احداث نهر نجف اشاره کرد. اين مورخ بزرگ در 58سالگي درگذشت. 


سعدالدین حموی بحرآبادی جوینی (آرامگاه روستای بهرآباد)

     سعدالدین حمویه از جمله عرفای بزرگ خراسان در سده هفتم هجری است که در سال 87 هـ.ق در قریه بحرآباد جوین چشم به جهان گشود. بعدها به خوارزم رفت و از محضر درس شهاب‌الدین حیوقی تلمذ نمود سپس در مدرسه سلطانیه نیشابور به تعلیم پرداخت وی به مناطق مختلفی از جمله حجاز و شام و مسجدالاقصی سفر نمود تا اینکه پس از بازگشت، مرید شیخ نجم‌الدین کبری گردید. سرانجام سعدالدین در سال 650هـ.ق دارفانی را وداع گفت. وی آثار بسیاری برجای مانده است آرامگاه این عالم بزرگ در روستای بحرآباد قراردارد اگر چه تعیین ساختار معماری و قدمت بنا نیاز به پی کاوی های کارشناسان دارد.
 

شیخ نجم‌الدین کبری (آرامگاه روستای زیرآباد) 

    احمدبن عمربن محمد خیوقی خوارزمی کنیه ابوالجناب و ملقب به نجم‌‏الدین و طامةالکبری و معروف به شیخ نجم‏‌الدین کبری مؤسس سلسله کبرویه و از صوفیان قرن ششم و هفتم هجری است. وی خرقه اصل از اسماعیل قصری گرفته و به شیخ نجم‌الدین کبری لقب طامةالکبری و شیخ ولی تراش نیز داده‌اند. شیخ فریدالدین عطار، باباکمال جندی، شیخ رضی الدین علی لالا، شیخ سعدالدین محمد حمویی، شیخ نجم الدین رازی، مجدالدین بغدادی و بهاء ولد از اعاظم طریقه کبراویه و بزرگان دیگر همه از شاگردان و مریدان این شیخ می‌باشند. وی توانست با کمک شاگردانش در مقابل سلسله سهروردیه در مغرب، سلسله کبرویه را در مشرق بنا کند و دامنه تعلیماتش را از خراسان و ماوراءالنهر تا شام و آسیاى صغیر گسترش دهد. وی هرچند ادامه دهنده راه عارفان پیش از خود است، اما روش و نگرش خاص خود را داشته و تعالیم و آموزه‌های وی به هیچ وجه تکرار سخنان و مطالب پیشینیان نیست؛ به ویژه در رساله فوایح الجمال و فواتح الجلال نظریات بدیعی ایراد کرده و شاید بتوان این اثر را یکی از آثار منحصر به فرد در بیان تجربه‌های عرفانی دانست. افزون بر آن این اثر از لحاظ رنگ شناسی عرفانی نیز مهم است. به نوشته «محمدجواد شمس» از دیگر ویژگی‏‌های نجم‌الدین کبری و برخی عارفان مکتب او، ارتباط و نزدیکی آموزه‌ها و تعالیم آنان با آموزه‏‌ها و تعالیم مکتب تشیع است به ویژه آنکه سلسله عرفانی ذهبه که در قرن هشتم و نهم هجری از این مکتب منشعب شد، کاملا رنگ و بوی تشیع دارد. با توجه به اینکه شخصیت والا مقام همچون نجم الدین کبری از شخصیت‌های مشترک ترکمنستان و ایران است اما مقبره خود آن حضرت با پشتیبانی مالی یک نهاد آمریکایی بازسازی شده است. در ورودی این آرامگاه نوشته‌های لعابی سفالی از آیاتی از قرآن کریم است که با توجه به گذشت زمان و تأثیر آب و هوا رو به تخریب هستند و کارشناسان و مقامات فرهنگی ایران با توجه به تجربه چندین ساله در زمینه مرمت و بازسازی آثار تاریخی حداقل می‌توانند در احیا و بازسازی کتیبه و نوشته‏‌هایی از آیات قرآن کریم بر روی دیوراهای آرامگاه نجم الدین کبری پیر ولی تراش مشارکت کنند.


خواجه شمس الدین جوینی

    خواجه شمس‌الدین از وزراء بنام ایران است که در بسط و نشر علم و عمران و آبادی خدمات شایان تحسین انجام داده و از نویسندگان و شعرای عالیقدر بشمار می رود. (محمد مدرسی زنجانی، سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصرالدین توسی، ص66 انتشارات امیرکبیرسال  1363، تهران).  از سال 661 تا 683 به وزارت هولاکو و اباقا و احمد تکودار اشغال داشته و در آخر فخرالدین قزوینی مستوفی نزد ارغون خان سعایت نمود و او را به تهیه سم برای قتل باقاخان متهم کرد و ارغوان‌خان در چهارم شوال سال 683 او را در حوالی اهر بقتل رسانید و پس از اندک زمانی چهار پسر وی یحیی و فرج ا... و مسعود و اتابک نیز کشته شدند. فقط یک پسرش ذکریا نام سالم ماند که شمس‌الدین ذوالسانین بوده و به زبان‌های فارسی و عربی هر دو شعر می گفت عده بسیاری از شعرا او را مدح گفته‌اند از آن جمله سعدی شیرازی قصایدی چند در مدح وی سروده است.
 

امام الحرمین جوینی

    ابوالمعالی عبدالملک بن عبدالله بن یوسف امام الحرمین جوینی، ملقب به ضیاءالدین و مشهور به امام‌الحرمین، متکلم، اصولی و فقیه شافعی اشعری، متولد 478-419هـ.ق در نیشابور است. پدرش رکن الاسلام ابومحمد جوینی و عمویش علی بن یوسف هر دو از علما فقهای بزرگ عصر خود بودند. در کودکی در محضر پدرش یادگیری فقه را آغاز کرد تا آنجا که تمامی تألیفات او را بازبینی کرد و بر تحقیقات پدرش افزود. چون پدرش درگذشت در بیست سالگی بر کرسی تدریس نشست. وی سپس به حجاز رفت و نزدیک چهل سال در مکه و مدینه مجاورت گزید و تمامی مسائل فقه را موافق هر کدام از مذاهب اربعه که سؤال می‌کردند فتوی می داد و پاسخ می‌نوشت، به همین جهت به امام‌الحرمین مشهور شد. در اوایل سلطنت آلب ارسلان سلجوقی به نیشابور بازگشت. خواجه نظام‌الملک مدرسهٔ نظامیه را در آن شهر برای وی بنا نهاد و ریاست عالیه و علمیه را در اختیار وی قرار داد و تا سی سال، در کمال استقلال، تمامی امور مذهبی را بر عهده داشت. وی تا پایان عمر در نظامیهٔ نیشابور به تدریس پرداخت. اکابر فضلای آن دیار در درسش حاضر می‌شدند و هر روزه متجاوز از سیصد فقیه در برابرش می نشستند. 
 

معین‌الدین جوینی (آرامگاه روستای انداده)

     مولانا معین‌الدین جوینی از مشایخ و اعظان شاعران و نویسندگان خراسان در سده هشتم هجری است که در یکی از قریه‌های جوین (احتمالا انداده) متولد گردید. وی در علم شاگرد مولانا فخرالدین خالدی اسفراینی و در طریقت صوفیه مرید خاندان شیخ سعدالدین حموی شد. تاریخ وفات این عالم بزرگ را به سال 786هـ.ق نگاشته اند. قصاید معین همه در نعمت پروردگان عالمیان است اثر معروف به نثر نگارستان می‌باشد که به تقلید از گلستان سعدی به قلمی بسیط‌تر نوشته شده است. بنای مقبره او در روستای انداده واقع است و با شهر نقاب 15کیلومتر بعد مسافت دارد. آنچه امروز از بخش‌های دیگر آن با گذشت ایام به آوار تبدیل گردیده و تعیین هویت اولیه آن نیاز به پی کاوی دارد. آرامگاه وی متعلق به دوره صفوی و قاجاریه می‌باشد. پلان کلی بنا شامل گنبدخانه‌ای است که بر جبهه جنوبی آن ایوانی بنا شده و راه ورودی به درون گنبدخانه را تشکیل داده است.